Door de jaren heen is er altijd volop geschreven over het wel en wee van Ajax en zo zijn daar ook talloze boeken uit ontstaan. Verhalen die menig Ajacied nog tot in lengte van jaren blijft herinneren, maar ook nieuwe inzichten uit eerdere gebeurtenissen worden vaak tot boekvorm verheven. In de 'Ajax Boekenkast' spreken we met auteurs van Ajaxboeken die deel uitmaken van de recente en minder recente historie van de club. In deel 11: Menno Pot en Henk Mees over '125 jaar Ajax'.

Sjaak Swart signeerde een aantal boeken. Scoor tot en met 3 januari een exemplaar met de handtekening van Mister Ajax!

Ajax vierde in 2025 zijn 125-jarig bestaan. Ter ere van deze mijlpaal sloegen zeven auteurs - onder leiding van Matty Verkamman van Kick Uitgevers en met organisatorische ondersteuning van Brian Borghardt - de handen ineen om de geschiedenis van de club op te tekenen in twee boeken van elk 800 pagina's dik. Ajax Showtime sprak met Pot (1975) en Mees (1948) over hun ervaringen tijdens het schrijfproces, haalt herinneringen op en kijkt vooruit naar 2026.

Tekst gaat verder onder de foto.

De auteurs moesten voordat ze aan hun schrijfklus begonnen een verdeling maken van wie welk verhaal zou optekenen. 'Een belangrijk gegeven hierin is de leeftijd', lacht Mees. 'Ik ben de oudste van het hele stel, dat zou je niet zeggen. Menno is van een veel jongere generatie. Als volger van Ajax heb ik de jaren tachtig en negentig van dichtbij meegemaakt. Dan ligt de focus al heel snel op spelers uit die generatie.'

Mees maakte ook de terugkeer van Johan Cruijff als speler en de jaren van de legendarische nummer veertien als trainer mee. 'Dat is ook de aanleiding geweest dat ik de verhalen over Cruijff geschreven heb. David Endt is bijvoorbeeld lang teammanager (tussen 1997 en 2013, red.) geweest, dus die kon veel vertellen uit die periode.'

'Verder konden we gewoon cherry-picken; iedereen kon aangeven welk onderwerp ze leuk vonden om iets over te schrijven', vult Pot aan. 'Dus ik heb ook wel een aantal spelers uit de jaren tachtig gedaan, omdat dat mijn jeugdidolen waren, zoals Jesper Olsen. Dat was iemand waarvan ik dacht: daar wil ik een stukje over schrijven. Ik heb in het verleden ook een boek over de Eerste Wereldoorlog geschreven: Kampioenen 14-18. Dus de verhalen over de Eerste Wereldoorlog waren iets voor mij.'

'Dat is de kennis die je meeneemt in zo'n boek', stelt Pot. 'Matty Verkamman is bijvoorbeeld heel geïnteresseerd in de historie van Ajax tijdens de Tweede Wereldoorlog en heeft daar zijn focus op gelegd. Ik heb samen met Matty die periode opgetekend. Zo kom je vanzelf tot een breed palet aan interesses en komt het boek bijna vanzelf tot stand.'

'Endt juichte tussen de Inter-supporters voor Ajax'

Endt werd al genoemd door de auteurs, die met een mooie anekdote komen. 'Hij was bij de Europacupfinale tegen Inter in De Kuip in 1972, dus dan weet je dat dat verhaal voor hem is', zegt Pot. Collega Mees kan vervolgens een lach niet onderdrukken. 'En hij is ook een groot supporter van Inter. Hij stond volgens mij tussen die Italianen, maar hij juichte voor Ajax.'

Tekst gaat verder onder de foto.

'Konden helaas geen juist oordeel vellen over Farioli'

Het boek kwam uit rond de jubileumdatum van Ajax, 18 maart, waardoor de afloop van het seizoen 2024/25 niet kon worden meegenomen. Pot vindt dit jammer. 'Als er een tweede druk zou komen, had ik graag het definitieve verhaal over dat seizoen willen schrijven en over Francesco Farioli. Die wordt nu niet helemaal eer aangedaan, vind ik. Dat de publicatie midden in dat seizoen viel, was ongelukkig. Hierdoor kon je eigenlijk geen juist oordeel vellen over Farioli.'

Pot schetst dat het uiteindelijke mislopen van de landstitel samenvalt met de slechte jubileumjaren die Ajax in zijn geschiedenis heeft beleefd. '1925, 1950, 1975, 2000, het was altijd slecht. 2025 leek daar de grote uitzondering op te worden. Op het moment dat het boek in productie was, werd Ajax zeer verrassend koploper en leek die traditie doorbroken te worden. Het leek erop dat 2025 een onverwacht glorieus jubileumjaar zou worden, maar dit is het toch niet geworden.'

Tekst gaat verder onder de foto.

Wat maakt Ajax uniek?

Ajax is in de afgelopen 125 jaar uitgegroeid tot een begrip dat tot ver buiten de eigen landsgrenzen bekendheid heeft verworven. Toch blijkt dat het voor iedereen interpretabel is wat Ajax uniek maakt. 'Als je het aan mij vraagt is dat kwaliteit voorop staat bij Ajax', stelt Mees. 'Het voetbal moet gebaseerd zijn op kwaliteit boven vechtlust en organisatievormen.'

Pot ziet vooral aanvallend voetbal als rode draad door de geschiedenis van Ajax lopen, maar voegt hieraan toe dat elke rode draad uitzonderingen kent. 'Als je naar de drie grote fasen kijkt waarin Ajax de wereld aan zijn voeten had liggen, dan spreek je van begin jaren zeventig, midden jaren negentig en 2019 als goede derde. Dat waren de momenten waarop Ajax vernieuwend was.'

De laatste jaren is het veelvuldig gegaan over het begrip 'Ajax-DNA'. Pot ziet dat er gevaar schuilt in het gebruik van deze term. 'Dat is dat je dit gaat zien als iets van vroeger, waar je naar moet terugkeren als het minder gaat. Terwijl de perioden dat Ajax echt succesvol was, een gevolg waren van het feit dat Ajax juist de toekomst tegemoet ging. Je zult als Ajax moeten blijven zoeken naar vernieuwing en niet terugkeren naar oude waarden. Vernieuwing is wat het "Ajax-DNA" zou moeten zijn.'

Mees ziet dat vooral het voetbal uit de jaren zeventig en negentig als vernieuwend kan worden omschreven. 'Ik vraag me af wat er van het voetbal van Ajax in 2019, hoe mooi en aantrekkelijk het ook was, is blijven hangen en wat Ajax daarvan heeft overgedragen op het voetbal in zijn totaliteit. In de tijd van Michels en Cruijff zag de wereld een manier van voetbal dat ze nog niet kende. In 1995 was dat ergens ook nog wel, omdat Van Gaal daar brak met het defensief denken bij heel veel andere clubs.'

'Ajax moet voorop lopen in de ontwikkeling van het moderne voetbal'

Pot kan Mees ergens wel volgen in zijn redenatie. 'In 2019 ging Ajax meer mee in een trend die er al was. Dat was echt het moderne voetbal: het methodische-, systeem- en data-denken. Dat paste helemaal bij deze tijd, maar Ajax zette hiermee minder een standaard dan in de twee eerder genoemde tijdperken.'

Ajax moet volgens Pot blijven meegaan met de nieuwste trends en ontwikkelingen om de weg naar de top terug te kunnen vinden. 'Ik vind dat Ajax voorop moet lopen in de ontwikkeling van het moderne voetbal en dat Ajax alles moet omarmen dat tot een topsportklimaat en modern denken kan leiden. Daarbij moet je ook in acht nemen dat de wereld klein is geworden en dat goede mensen overal vandaan kunnen komen.'

De aanstellingen van Ten Hag en Farioli hebben volgens de journalist bijgedragen aan de vooruitgang van de club. 'Maar helaas heeft Ajax in het jubileumjaar ook weer een knieval gemaakt naar conservatief traditiedenken. Daarmee zijn ze heel hard op hun bek gegaan. Dus die moderniteit, daar moet Ajax zo snel mogelijk naar terug. Wat mij betreft zoeken ze naar een nieuwe Farioli en niet naar een nieuwe Heitinga.'

Tekst gaat verder onder de foto.

De Alphense trainer is volgens Pot een voorbeeld van een trainer met 'Ajax-DNA', maar wel één die zich heeft laten leiden door het conservatieve gedachtegoed rond de club. 'Ik denk overigens dat Heitinga wel zijn opdracht vanuit de technische leiding heeft uitgevoerd, maar dat die een totaal verkeerde inschatting heeft gemaakt van wat er mogelijk is. Ik denk dat we op een pijnlijke manier hebben geleerd hoe ontzettend gelijk Farioli heeft gehad met de aanpak die hij gekozen heeft.'

Kleeft conservatisme aan Ajax?

Mees merkt op dat er altijd een conservatieve stroming is geweest binnen Ajax. 'Ik heb het hoofdstuk geschreven over de invoering van het betaald voetbal in 1954. De toenmalig voorzitter, Marius Koolhaas, was pertinent tegen het betalen van spelers en dat heeft een hoop trammelant veroorzaakt. De spelers hebben zelfs gedreigd met een staking omdat ze niet genoeg betaald kregen. Ze zagen dat Blauw-Wit de spelers beter betaalde dan Ajax.'

'Daarin komt de discussiecultuur binnen Ajax tot zijn volle recht', stelt Mees. 'Die voorzitter is toen gebleven, maar een paar jaar later zei hij: "Dit is niet de club waarvan ik voorzitter wil zijn". Toen is hij afgetreden.' Pot ziet een verband tussen de moderne tijd en het voorbeeld van Mees. 'Nog steeds zie je dat in crisistijden dat de eerste reflex van Ajax vaak conservatief is.'

Ajax wilde in eerste instantie niets weten van de invoering van het betaald voetbal. 'Maar je ziet dat als het in de richting van succes schiet, Ajax toch weer voor moderniteit kiest', stelt Pot. 'Dat zag je al bij de komst van oervader Jack Reynolds, die in Nederland methodes en voetbaltactieken introduceerde wat voor Nederland volkomen nieuw was. Daar had nog nooit iemand van gehoord, maar Ajax kwam voor de muziek uit te lopen en kijk, daar is je succes. Vernieuwing is wat deze club drijft.'

'Een Ajax 1 waar alleen jeugd in staat, gaat geen potten breken'

Het door laten stromen van jeugdspelers is een ander bekend kenmerk van Ajax. Zo gebruikte Grim in de laatste Klassieker vijf tieners. Beide auteurs hebben wel een idee welke eigenschappen een jonge speler nodig heeft om in Ajax 1 te kunnen slagen. 'Hij moet technisch onderlegd zijn, bravoure hebben en bestand zijn tegen de druk die bij zo'n grote club heerst', beschrijft Mees.

Tekst gaat verder onder de foto.

'Het is een club waar mooie, sierlijke, aanvallende, avontuurlijke voetballers tot bloei komen, maar tegelijkertijd is Ajax ook een uitgesproken systeemclub', vult Pot aan. 'Er is altijd een zeer doortimmerd tactisch systeem geweest. Waar spelers zich ook in een discipline te voegen hebben. Dat lijkt een paradox, maar is het niet. Je kunt je individuele kwaliteiten etaleren binnen de kaders van een strak systeem. Dat hebben die jongens ook nodig.'

Pot vindt dat dit systeem in de jeugdopleiding geïmplementeerd moet zijn. Daarnaast hebben de talenten de hulp van ervaren spelers nodig als ze doorstromen naar het eerste elftal. 'Dat moet ook een voortdurend doorgeven van de fakkel zijn, want een elftal waar alleen jeugd in staat, gaat geen potten breken. Dus voor die continuïteit moet ook gezorgd worden. Als dat goed loopt, dan kan Ajax een heel succesvolle club zijn.'

'Heel mooi dat Nouri het gezicht van het multiculturele Amsterdam is'

Abdelhak Nouri staat voor veel mensen symbool voor het talent dat de jeugdopleiding van Ajax voortbrengt. Mees schreef in het boek een groot verhaal over de ongelukkig getroffen Ajacied. 'Ik denk dat hij een exponent is van wat Ajax uit de jeugd kan voortbrengen aan talent en toewijding. Dat komt allemaal in Nouri tot uitdrukking. Hij was jong, technisch goed onderlegd en had uitstraling naar het publiek. Alles wat de Ajax-fan verlangt van een jeugdspeler.'

Pot ziet ook veel waarde in het feit dat Nouri veel op pleintjes in de buurt voetbalde. 'Dat is iets wat je ook vaak bij Ajax terugziet. Waarbij het natuurlijk ook heel mooi is dat hij het gezicht van het multiculturele Amsterdam is. Van het Amsterdam van deze tijd. Er is heel veel discussie over de multiculturele maatschappij die Nederland geworden is. Niet iedere met een niet-Nederlandse achtergrond wordt meteen geaccepteerd, maar als je het op het voetbalveld laat zien, tel je meteen mee.'

Tekst gaat verder onder de foto.

'Ook daar heeft Ajax natuurlijk een traditie in', ziet de schrijver. 'Met een Surinaamse golf aan het begin van de jaren tachtig en vooroorlogs was het al heel wat dat er ineens een Gooise golf kwam. Dat er voetballers uit Hilversum en omstreken naar Ajax kwamen en er een succesvolle boel van maakten. Dus import hoort ook bij Ajax en Amsterdam als moderne stad.'

Tot slot heeft Pot nog een boodschap waarmee Ajax de komende jaren vooruit kan. 'Ajax, zorg dat je jezelf blijft. Dat je je identiteit behoudt, maar realiseer je ook dat de weg naar succes in de toekomst ligt en nooit in het verleden. Ik denk dat het een hele mooie afsluiting is en een mooie les voor 2026.'

Brent Tomassen (X: @Brent_Tomassen | E-mail: brent.tomassen@gmail.com)

Meer Ajax Boekenkast:

Deel 1: 'Een student had mijn stuk over Real Madrid-Ajax op het toilet hangen'
Deel 2: 'Verschillen tussen Cruijff en Van Gaal werden enorm opgeblazen'
Deel 3: 'Richard vond "Patatgeneratie" een rare term'
Deel 4: 'Het Ajax-shirt straalt souplesse uit'
Deel 5: ‘Ik denk dat Nouri als icoon en verbinder ongelooflijk belangrijk is geweest’
Deel 6: ‘Cultimago kleeft een beetje aan die spelers’
Deel 7: 'Kroes heeft een soort directheid, die we niet gewend zijn van bestuurders’
Deel 8: ‘Je bent niet meteen mislukt als je ‘maar’ één wedstrijd voor Ajax 1 speelt’
Deel 9: ‘Rijkaard heeft alle vinkjes die een Ajacied kan hebben’
Deel 10: 'Bekende info onvermijdelijk bij grote reconstructie, maar je reinste onzin dat er niets nieuws instaat'