Door de jaren heen is er altijd volop geschreven over het wel en wee van Ajax en zo zijn daar ook talloze boeken uit ontstaan. Verhalen die menig Ajacied nog tot in lengte van jaren blijft herinneren, maar ook nieuwe inzichten uit eerdere gebeurtenissen worden vaak tot boekvorm verheven. In de 'Ajax Boekenkast' spreken we met auteurs van Ajaxboeken die deel uitmaken van de recente en minder recente historie van de club. In deel 10: Jop van Kempen over 'Het Ajax-DNA'.

Jop van Kempen volgt Ajax al meer dan vijftien jaar voor Het Parool. In 2023 keerde hij terug als Ajax-verslaggever als opvolger van Dick Sintenie, die zijn werk vanwege de gevolgen van een hersenbloeding moest neerleggen. Samen met collega Bas Soetenhorst besloot Van Kempen een boek te schrijven over de sportieve neergang na de periode-Ten Hag en de samenhang met de bestuurlijke onrust bij Ajax.

Tekst gaat verder onder de foto.

'Ik had als zorgverslaggever tijdens de coronapandemie veel samengewerkt met Bas, die al vier journalistieke boeken had geschreven, en daar ook nog prijzen voor had gewonnen. Bas is ook geïnteresseerd in Ajax, dus dat leek mij een goede match', vertelt Van Kempen in gesprek met Ajax Showtime. 'Ik merkte in de dagelijkse verslaggeving dat er soms onderwerpen zijn die misschien niet geschikt zijn voor een stuk in de krant, maar die in samenhang wel cruciaal zijn om te begrijpen wat voor club Ajax eigenlijk is. Dan moet je verhaal veelomvattender zijn dan een stuk in de krant.'

'Denk aan het amateurteam van Zaterdag 5, dat een apart hoofdstuk in het boek heeft. Daarin spelen mensen met ervaring in alle drie de bestuurslagen van Ajax: Alex Kroes (directie), Cees van Oevelen (RvC en bestuursraad) en Marc Stuut (bestuursraad). Vanuit Zaterdag 5 kwamen al snel waarschuwingen over Sven Mislintat. Die grote verbanden lenen zich goed voor een boek.'

'Zeer waarschijnlijk dat Overmars masturbeerde tijdens appcontact met vrouwen'

Van Kempen en Soetenhorst hebben ervoor gekozen om het sportieve verval na de periode van Erik ten Hag en Marc Overmars als leidraad te kiezen voor hun boek. Zo vroeg het duo zich af: hoe kan het dat Ajax de Europese top aanviel, maar nog geen twee jaar later verloor van de amateurs van Hercules? Ondanks het feit dat er sinds het vertrek van de toenmalig directeur voetbalzaken veel gezegd en geschreven is, vindt Van Kempen het belangrijk dat het boek deze affaire reconstrueert.

'Ten eerste valt het vertrek van Overmars samen met een grote sportieve neergang van Ajax', legt Van Kempen uit. 'In onze reconstructie zijn nog nieuwe feiten aan het licht gekomen. Onder meer dat het zeer waarschijnlijk is dat hij ook aan het masturberen was tijdens zijn appcontact met vrouwen', geeft de verslaggever als voorbeeld van de nieuwe informatie in zijn boek.

Tekst gaat verder onder de foto.

'Die affaire-Overmars is exemplarisch voor wat er mis is in de clubcultuur bij Ajax, zo blijkt uit een onderzoek dat de club door Berenschot heeft laten uitvoeren naar aanleiding van de affaire-Overmars. De conclusies uit het rapport van Berenschot heeft Ajax nooit publiekelijk gedeeld, maar we hebben ze voor dit boek boven water gekregen.'

Van Kempen legt uit dat Ajax een veel ingewikkeldere structuur heeft dan andere voetbalclubs. 'Dit zorgt voor een complexe cultuur. Ajax is zodoende een heel politieke club, waarbij het regelmatig ontbreekt aan controlemechanismen die zeggen wat je wel en niet kunt doen. De machtsstructuur bij Ajax is zo diffuus, dat er regelmatig situaties ontstaan waarin mensen als Overmars, die hoog in de organisatie staan - maar ook mensen uit de vereniging die een bepaalde status hebben - zich dingen permitteren die in een normaal bedrijf niet - tot op zekere hoogte - gedoogd worden.'

Van Kempen weerlegt kritiek op boek: 'Reinste onzin dat er niets nieuws instaat'

In een reactie op het boek meldde De Telegraaf, bij monde van Ajax-watcher Mike Verweij, dat er geen nieuwe informatie in het boek staat. Van Kempen besloot hierop zijn collega-verslaggever aan te spreken. 'Ik heb hem gevraagd of hij al wist van het waarschijnlijke masturberen van Overmars en het rapport van Berenschot, waarin staat dat de bestuurscultuur doodziek is. Wist hij het al? Of was hij het vergeten op te schrijven?'

'Dat er al bekende informatie in het boek staat, is onvermijdelijk bij een grote reconstructie, maar het is je reinste onzin dat er niets nieuws instaat. Het boek weerlegt de veelgehoorde theorie dat Ajax is ingestort na een paar te enthousiast verstuurde appjes van Overmars, omdat het boek schetst dat Overmars' gedrag exemplarisch is voor de normverandering die is ingebed in de clubcultuur.'

Van Kempen en Soetenhorst spraken gedurende twee jaar meer dan zestig bronnen voor hun boek, onder wie mensen die nog steeds bij Ajax werkzaam zijn. 'Als we vroegen hoe ze naar het rapport van Berenschot keken, zeiden ze: "Ik werk bij Ajax. Het gaat er gewoon zo aan toe." Het zit zo diep in de cultuur verweven dat leidinggevenden niet gecorrigeerd worden of zich heel politiek gedragen, maar dat is voor een buitenstaander natuurlijk niet normaal.'

'Ook binnen Ajax knappen mensen erop af, bijvoorbeeld Kroes', stelt Van Kempen. 'Er zijn binnen Ajax mensen die wegkomen met slecht gedrag. Deze mensen pikken dingen die ze buiten Ajax niet zouden pikken. Ook omdat Ajax deel uitmaakt van hun identiteit. Veel mensen willen erbij horen en gaan hun positie niet riskeren.'

Rol van De Telegraaf in bestuurlijke onrust uitgelicht

De Telegraaf is volgens Van Kempen onderdeel van de bestuurlijke problemen bij Ajax. Zo zouden mensen binnen de club de krant inzetten om een eigen machtsstrijd uit te voeren. 'De Telegraaf kiest gewoon partij. Dat zie je het duidelijkst bij de coup van Cruijff. Dat Overmars en Van der Sar in de directie zijn gekomen, is mede een gevolg van de steun van De Telegraaf aan Cruijff. Ik vermoed dat bijvoorbeeld Overmars die gunst waardeerde met nieuwtjes. Ook andere mensen binnen Ajax, onder wie Menno Geelen, staan op bijzonder goede voet met De Telegraaf.'

Van Kempen benoemt de rol van De Telegraaf en Verweij een aantal keer in zijn boek. Had de journalist er ook voor kunnen kiezen om minder expliciet te zijn in het noemen van namen, ook vanwege het feit dat Verweij een collega is? 'De reden dat we dat doen, is dat we willen schetsen wat er volgens een grote hoeveelheid bronnen bij Ajax gebeurt', legt hij uit. 'Veel mensen die we spraken, begonnen uit zichzelf over de rol van De Telegraaf in het machtsspel. Dan ontkom je niet aan de verwijzing naar hun artikelen.'

Was de kritiek op Maurits Hendriks terecht?

'Je hebt het voorbeeld van Maurits Hendriks', gaat de verslaggever van Het Parool in op een vraag van Ajax Showtime. 'Je kunt je afvragen, en dat doe ik ook, of zijn functie bij Ajax wel nodig was en of hij wel de juiste achtergrond had. Je kunt ook kanttekeningen plaatsen bij zijn houding en of hij geschikt was om zijn programma door te voeren, maar het is ongekend hoe iemand kan worden aangepakt door een medium.'

Van Kempen schetst dat Hendriks onder meer werd aangesteld om een topsportklimaat en een veilige werkomgeving te creëren. 'Maar iedereen aan wie hij leiding gaf, las in de krant dat hij totaal werd neergesabeld op grond van zijn karakter. Dat is een heel goed voorbeeld van een heel onveilige werkomgeving. Vanuit mensen die hem niet zien zitten binnen de club, komt zoiets bij De Telegraaf terecht en die serveert hem dan op die manier af. Dat leidde mede tot een vertrek.'

Hendriks hield zich tijdens zijn Ajax-periode ook bezig met de jeugdopleiding. Zo liet de voormalig Chief Sports Officer een plan opstellen met leerlijnen, waarbij kinderen in hun ontwikkeling van jeugdspeler naar profvoetballer mentale, cognitieve, fysieke en economische veranderingen doormaken.

Tekst gaat verder onder de foto.

Parallellen tussen visies Hendriks en Beuker

De beoogde uitvoerders waren volgens het boek niet enthousiast over deze aanpak. Hendriks vertrok begin 2024 bij de club, maar de kritiek op de jeugdopleiding is niet verdwenen, zo valt op te maken uit het recent verschenen artikel in NRC over Marijn Beuker. Zo zou ook de directeur voetbal stuiten op veel weerstand bij zijn wens om de jeugd verder te ontwikkelen.

'In het NRC-stuk over Beuker komt de tegenwerking vanuit de wetenschappelijke, maar ook vanuit de conservatieve hoek', ziet Van Kempen. 'De laatste groep bestaat vooral uit trainers die al jaren op De Toekomst rondlopen en zeggen: "Je kunt alles wel in een computer zetten, maar we doen het hier al jaren zo en met goede resultaten".'

Tekst gaat verder onder de foto.

'Die laatste stroming, die dus heel erg werkt op intuïtie en ervaring, geeft tegengas aan Beuker en eerder aan Hendriks. Deze stroming is niet heel erg voor verandering. Dat is een overeenkomst. Het verschil is dat Beuker ook kritiek krijgt van de sportwetenschappelijke data-afdeling. Met die kritiek had Hendriks eigenlijk niet te maken. Hij heeft zich meer gericht op het creëren van randvoorwaarden voor de ontwikkeling van jeugdspelers om van kind tot een goede volwassen topsporter uit te groeien.'

De aanwezigheid van Louis van Gaal, die eerder met Beuker samenwerkte bij AZ, is voor laatstgenoemde een voordeel ten opzichte van Hendriks. 'Als zo'n grote trainer en Ajacied je heeft aangedragen, helpt dat wel in de beeldvorming. Beuker kan daarnaast wijzen op ervaring bij AZ en in Schotland (bij Queen's Park, red.) en het feit dat hij zich hard maakte voor de komst van Farioli. Zijn geloofwaardigheid is daarmee groter dan die van Hendriks, die uit het hockey kwam en bij NOC*NSF werkte.'

Veertien clubwaarden van Ajax vertegenwoordigd in technische staf

Ajax deelde afgelopen zomer aan al zijn werknemers een paspoort uit met veertien clubwaarden. Zo 'speelt de club om te winnen, altijd en overal', maar ook wordt creativiteit hoog aangeschreven en streeft Ajax naar aanvallend voetbal. Van Kempen onderschrijft dat de huidige technische staf van Ajax 1 een mix probeert te vinden tussen deze kernwaarden.

'Die tegenstrijdigheid die jij in die clubwaarden kunt aanwijzen - willen winnen is doorgaans makkelijker met behoudend voetbal dan met aanvallend voetbal - die zie ik zelf ook wel. Je kunt soms niet de hele wedstrijd aanvallen, maar wel delen van de wedstrijd. Grim vond dat Ajax van Feyenoord had gewonnen met een lelijk speelplan, want het was te weinig aanvallend. Er was te weinig zogenoemd "Ajax-DNA". Ik denk echter dat je de visie op het "Ajax-DNA" ook gewoon eens tegen het licht moet houden', stelt Van Kempen. 'Dat je net als onder Farioli in bepaalde fases van de wedstrijd achterover moet leunen.'

Tekst gaat verder onder de foto.

'Onder Heitinga heb je gezien hoe kwetsbaar het is als je alleen maar wil aanvallen en dat ook nog eens niet goed uitvoert. Dan ga je ook meer verliezen. Ik denk ook dat het niet bij Ajax past als je heel aanvallend speelt, maar dit niet goed uitvoert en vijfde of zesde wordt. Dan moet je naar mijn mening juist behoudender spelen en spaarzamer aanvallen om mee te doen om de landstitel. Dat heeft veel meer met topvoetbal te maken dan dingen doen die je niet kunt.'

'Ik denk dat Nuijten op een moderne, Farioli-achtige manier naar voetbal kijkt'

Grim won vijf van zijn laatste zes officiële wedstrijden op de bank bij Ajax, maar Van Kempen geeft ook complimenten aan diens assistenten Denny Landzaat en Paul Nuijten. 'Zij maken ook deel uit van de nieuwe aanpak. De individuele visie van Landzaat ken ik niet heel goed, maar ik schat in dat Nuijten op een moderne, Farioli-achtige manier naar voetbal kijkt. Grim heeft bijna twee keer zoveel levenservaring als Nuijten, maar die laatste kan wel een ouder iemand meenemen in zijn nieuwe gedachtengoed. Ze kunnen goed complementair zijn.'

'Het hele ouderwetse idee van 4-3-3 uit 1995 en op de helft van de tegenstander spelen, zit vooral in het hoofd van een aantal conservatieve Ajacieden. Ik weet niet of je in het stadion zat tijdens Ajax - Feyenoord, maar daar zijn heel weinig mensen naar huis gegaan met het idee: we hebben wel gewonnen, maar met lelijk voetbal. Helemaal niet. Er waren ook schitterende aanvallen te zien. Toeschouwers waren enthousiast'

Tekst gaat verder onder de foto.

Wat is 'Ajax-DNA'?

Tot slot gaat het over de gekozen titel van het boek: 'Het Ajax-DNA'. 'We hebben hiervoor gekozen, omdat je Ajax als het ware op de snijtafel moet leggen om de club te begrijpen', legt de auteur uit. 'Het is een beladen begrip dat te pas en te onpas wordt gebruikt. Het wordt gebruikt om mensen in- en uit te sluiten, maar je kunt het heel moeilijk toekennen aan personen. Het "Ajax-DNA" kan ertoe leiden dat de club slaaf wordt van zijn eigen doctrine.'

Van Kempen moet even nadenken als hem gevraagd wordt om zelf een definitie van 'Ajax-DNA' te geven: 'In grote lijnen zou het zijn dat je winnend voetbal moet spelen met veel eigen jeugd en dat je vermaak moet bieden; de oeh's en ah's van het publiek moet zien te verdienen. Dat kan ook door soms in te zakken of terug te vallen op een harde mentaliteit. Als je de selectie hebt om heel aanvallend te spelen, is dat natuurlijk het gaafste, maar je moet wel realistisch zijn.'

Brent Tomassen (X: @Brent_Tomassen | E-mail: brent.tomassen@gmail.com)

Meer Ajax Boekenkast:

Deel 1: 'Een student had mijn stuk over Real Madrid-Ajax op het toilet hangen'
Deel 2: 'Verschillen tussen Cruijff en Van Gaal werden enorm opgeblazen'
Deel 3: 'Richard vond "Patatgeneratie" een rare term'
Deel 4: 'Het Ajax-shirt straalt souplesse uit'
Deel 5: ‘Ik denk dat Nouri als icoon en verbinder ongelooflijk belangrijk is geweest’
Deel 6: ‘Cultimago kleeft een beetje aan die spelers’
Deel 7: 'Kroes heeft een soort directheid, die we niet gewend zijn van bestuurders’
Deel 8: ‘Je bent niet meteen mislukt als je ‘maar’ één wedstrijd voor Ajax 1 speelt’
Deel 9: ‘Rijkaard heeft alle vinkjes die een Ajacied kan hebben’