Erik ten Hag heeft in een jaar tijd de negatieve tendens rondom zijn persoon honderdtachtig graden weten te draaien. Werd hij eerst verafschuwd, bekritiseerd en uitgelachen vanwege zijn mediaoptredens en voetbaljargon, vandaag de dag is alles anders. Ajax is ongeslagen in Europa, heel 2018 zonder nederlaag in eigen huis en speelt super-spel om naar te kijken. Een terugblik, vooruitblik en analyse van de recordkampioen en zijn trainer.

Als op 6 mei 2018 Ajax het seizoen afsluit op bezoek bij Excelsior galmt het ‘Slaap Kindje Slaap’ door het Van Donge & De Roo Stadion. Ajax heeft eerder in het seizoen de titel verspeeld in een rechtstreeks gevecht met PSV en bij terugkomst uit Eindhoven is een aantal supporters het zat. Ze halen verhaal en de Ajax-selectie, algemeen directeur Edwin van der Sar en Ten Hag doen hun zegje. Het seizoen is verloren, maar Ten Hag laat het duel met Excelsior niet even voorbijgaan. Hij denkt al aan volgend seizoen en hanteert een systeem dat tijdens de komende voetbaljaargang interessant voor de Amsterdammers kan zijn.

Introductie 'blok van twee' 

Ajax speelt met drie verdedigers, een blok van twee controleurs ervoor en vier aanvallend ingestelde spelers achter de diepste spits. Azor Matusiwa maakt zijn officiële debuut in de hoofdmacht en Noussair Mazraoui staat voor het eerst in de Ajax-basis. Voor de Marokkaan is de mijlpaal de kickstart van zijn opmars richting definitieve basisklant. Ajax speelt niet heel overtuigend, maar wint. Het seizoen is voorbij en de ogen kunnen op de volgende, waarin Ajax al vroeg in de zomer in actie komt voor de voorrondes van de Champions League.

Tijdens de eerste volledige voorbereiding van Ten Hag bij Ajax vindt directeur spelersbeleid Marc Overmars, zoals Ten Hag het zelf met een knipoog noemde, eindelijk zijn portemonnee. Daley Blind en Dusan Tadic worden naar de Nederlandse hoofdstad gehaald en Hakim Ziyech, Matthijs de Ligt en Frenkie de Jong blijven in Amsterdam. Met een krachtige kern bouwt de trainer aan een fundament dat Ajax moet helpen door te stoten naar het miljardenbal. De resultaten in de oefencampagne zijn echter allerminst positief. Ajax verliest (met een B/C-team) van onder meer FC Nordsjælland, Anderlecht, Walsall, Konyaspor en Wolfsburg en hoewel Sturm Graz en Standard Luik worden uitgeschakeld in de voorronde van de Champions League, wordt in de eerste competitiewedstrijd in eigen huis gelijkgespeeld tegen Heracles Almelo.

Het puntenverlies is voor diverse landelijke media reden genoeg om Ten Hag opnieuw aan de schandpaal te nagelen. De trainer staat bij de buitenwacht onder hevige druk, maar bouwt gestaag door aan zijn elftal, dat ondertussen steeds meer in zijn patronen voetbalt. De keeper is André Onana, de verdediging bestaat uit revelatie Noussair Mazraoui, Matthijs de Ligt, Daley Blind en Nicolás Tagliafico en op het middenveld staat een blok van Lasse Schöne en Frenkie de Jong. Voorin rouleren Hakim Ziyech, Dusan Tadic, David Neres en Donny van de Beek positioneel veel achter Klaas-Jan Huntelaar, die de honneurs waarneemt in de punt van de aanval zolang Kasper Dolberg nog geblesseerd is.

Speelwijze

Hoewel Ajax de afgelopen jaren in Europa werd uitgeschakeld door clubs als Rapid Wien, Molde FK en Rosenborg BK, presteert Ten Hag met zijn Ajax uitstekend over de landsgrenzen. De coach is tactisch flexibeler dan zijn voorgangers en heeft een speelwijze gecreëerd waarin sterkhouders excelleren, Ajax tot veel kansen komt en defensief weinig weggeeft. Daarnaast is het spel dat Ajax speelt aantrekkelijker om naar te kijken dan voorheen. Het eindeloze ge-brei tussen verdedigers dat onder Frank de Boer wekelijks de revue passeerde werd al minder tijdens de tijdperken Peter Bosz en Marcel Keizer, maar onder Ten Hag is een nieuw niveau bereikt. Verdedigers bouwen nauwelijks nog op, de creatieve spelers maken het spel en Ajacieden blinken uit (in het spelen van) tussen de linies.

Laatstgenoemde is onder meer verbeterd naar aanleiding van een trainingsvorm die op het allereerste trainingskamp van Ten Hag al terugkeerde. Het gaat om een trainingsmethodiek waarin je in een horizontale lijn de bal naar elkaar overspeelt en op het juiste moment de andere horizontale lijn probeert te doorbreken met een verticale pass. Door dit vaak te doen, herkennen spelers het juiste moment om tussen de linies te spelen en tegelijkertijd leert de horizontale lijn met spelers die niet de bal heeft compact in de zone te verdedigen. Het heeft zowel aanvallend als defensief positieve invloed, helemaal omdat Ten Hag een trainingsdier is dat houdt van automatismen. De trainer legt zijn trainingen vaak stil om op details in te gaan en hij eist een 24/7-topsportmentaliteit van zijn spelersgroep. Dit om de spelers individueel te verbeteren, waardoor uiteindelijk het team de vruchten ervan plukt.

Passoefening met twee groepen tussen linie door #Ajax pic.twitter.com/GXCpJgYBlr

— Freek Jansen (@FreekJansenVI) January 9, 2018

Dat Ajax volgens velen zo aantrekkelijk speelt, komt doordat de Amsterdammers anders spelen dan menig Nederlands team. In de Eredivisie lopen veel coaches rond die uitgaan van een 4-3-3-formatie en balbezit heilig verklaren. De bal gaat in een U-vorm rond bij de spelers die je niet aan de bal wil hebben en als de bal de zestien van de tegenstander bereikt, volgt vaak een voorzet. Het is ineffectief en niet de manier die Ten Hag nastreeft. De oefenmeester past zich in detail graag aan aan de tegenstander en wil in de opbouw te allen tijde een overtalsituatie creëren. In een jaar tijd heeft Ten Hag ervoor gezorgd dat Ajax deze op twee manieren stimuleert. De sleutel ligt bij geduld en de individuen Frenkie de Jong en Noussair Mazraoui.

Frenkie de Jong en Noussair Mazraoui

Eerstgenoemde staat op papier op het middenveld, maar zakt in de eerste fase van de opbouw terug naast Daley Blind en Matthijs de Ligt. Zo ontstaat een drietal dat met goede kwaliteiten aan de bal het begin van de Ajax-opbouw verzorgt. Aangezien de meeste Nederlandse teams druk zetten met de spits en een middenvelder, zorgt dit bij de tegenstanders in met name de Eredivisie voor problemen. Er ontstaat een situatie van twee opponenten tegen drie Ajacieden, waardoor Ajax relatief makkelijk het middenveld en de aanvallers bereikt.

Een andere manier die Ten Hag gebruikt om een overtalsituatie in balbezit te stimuleren, is de zogeheten inverted fullback. Dit houdt in dat de back(s) naar binnen komt in balbezit waardoor een meerderheid op het middenveld ontstaat. Zo is het makkelijker om balbezit te houden en tevens is het lastig te verdedigen. Of de aanvaller moet mee, waardoor er op de flank weer ruimte ontstaat voor de een-tegen-een, of de aanvaller van de tegenstander blijft op zijn oorspronkelijke positie staan en de Ajax-verdediger komt vrij. Mazraoui heeft zich ontpopt tot gewaardeerde kracht in dit principe en keert in wedstrijden steevast terug als gedeeltelijke inverted fullback. Als de 21-jarige speler naar binnen trekt, komt Ziyech aan de buitenkant vrij om het spel te maken. Als Mazraoui juist wil overlappen, komt Ziyech naar binnen om als valse rechtsbuiten of veredelde middenvelder te fungeren in de zogeheten halfspace, de verticale ruimte tussen zijlijn en zestienmetergebied.

Tegen FC Utrecht, het laatste Ajax-duel van 2018, kwam dit uitstekend naar voren. Mazraoui was veelal centraal op het middenveld te vinden en Hakim Ziyech dook zowel veel aan de zij- als binnenkant op. De traditioneel lastige opponent had het er maar moeilijk mee en Dick Advocaat omschreef het als volgt. ‘Het is een heel vervelend systeem dat Ajax speelt. De buitenspelers verdwijnen.’ Die verdwijningstruc is een manier gebleken om ver teruggetrokken defensies te slechten. Had Ajax voorheen nog weleens moeite om defensief compacte elftallen stuk te spelen, hedendaags is dat nauwelijks meer het geval. De Amsterdammers scoorden in de eerste helft van het seizoen al zestig Eredivisie-goals. Ter vergelijking werd in het laatste kampioensjaar onder De Boer 69 gescoord in 34 competitiewedstrijden. Daarbovenop werden in Europa drie voorrondes overleefd en nog niet verloren.

Druk zetten in de zone

Natuurlijk verschillen de selecties flink en is er een verschil in kwaliteit, maar het valt op dat Ajax veel beter speelt dan de afgelopen seizoenen. De Ajacieden gaan niet meer alleen uit van eigen kracht, maar passen zich waar nodig aan aan de tegenstander. Dit om niet defensief te denken, maar juist proactief te handelen en de tegenstander optimaal uit te buiten. Een van de dingen die per wedstrijd kan verschillen is waar Ajax druk zet. Voorheen creëerde Ajax een ‘treintje’ tijdens het druk zetten en werd er middels mandekking verdedigt. Onder Ten Hag is zonedekking geïntroduceerd, wat in details per opponent kan verschillen. Deze zonedekking heeft ervoor gezorgd dat de vijfsecondenregel in eren is hersteld en dat Ajax supersterk is in de omschakeling van balverlies naar balbezit. Zelfs Bayern München werd door deze bij vlagen kamikazetactiek teruggedrongen in eigen huis en de Johan Cruijff Arena.

Heeft de tegenstander de bal, zet Ajax doorgaans hoog druk. De spelers wachten tot de bal naar de zijkant gepasst wordt of een risicovolle pass of aanname plaatsvindt en zet dan vol druk. Moet Ajax dieper bij zijn eigen zestien verdedigen, heeft de ploeg het vermogen om de tegenstander naar de zijkant de duwen en de mogelijkheden en kansen van de opponenten te minimaliseren. Doordat de Ajacieden de defensieve zones afzonderlijk goed afdekken komen tegenstanders nauwelijks bij de Ajax-goal en als het dan toch gebeurt, is André Onana een sta-in-de-weg gebleken.

Total Football 2.0: Ajax & Erik ten Hag

Op naar 2019 

Ajax is in zijn totaliteit misschien wel het sterkst tijdens deze eeuw. De ploeg bezit transferwaarde, talent, ervaring, maar bovenal kwaliteit. Dit komt door de individuele spelers, maar ook door Ten Hag, die zich ietwat aanpaste aan zijn selectie en de spelersgroep tactische handvatten heeft aangereikt waardoor de individuen afzonderlijk en als team kunnen excelleren. Defensief staat het zowel bij hoge druk als een laag blok als een huis en in de opbouw is Ajax aantrekkelijk en functioneel. Niet de verdedigers zijn de spelers die het spel (moeten) maken, de middenvelders en creatievelingen komen offensief het meest in het stuk voor. Zo heeft Ajax geen Lionel Messi meer nodig tegen ploegen die zich ver terugtrekken op eigen helft, maar enkel de focus, concentratie en branie om de wedstrijd serieus te benaderen en kwaliteit te leveren.

Verbeteren de standaardsituaties, de laatste passes (voorzetten) en afronding in de eindfase, dan is Ajax een nóg sterker elftal. Ten Hag heeft, net als bij zijn vorige clubs, de tijd gekregen en het ongelijk van de negatieve bühne bewezen. Het is interessant om te zien hoe Ajax zich verder ontwikkelt, zeker als de komende zomer diverse sterkhouders vertrekken. Bij FC Utrecht heeft Ten Hag als technisch manager laten zien ook achter de schermen aan een team te kunnen bouwen en aan Ajax, Marc Overmars, de scouting en alle anderen betrokkenen de taak hetzelfde te doen. Op naar een goed 2019 met meer tactische foefjes, topprestaties en zilverwerk.

'Dus ik zet de wijze uit het oosten nog even voort.'

Fantastisch. pic.twitter.com/SKCvUracD5

— Sjors van Veen (@SjorsvVeen) December 24, 2018

Sjors van Veen (Twitter @SjorsvanVeen) | email: s.vanveen@ajaxshowtime.com