De afgelopen dagen kropen drie experts in de huid van Marcel Keizer, die zaterdagavond met Ajax tegen PEC Zwolle de competitie hervat. Pieter Zwart, Aad de Mos en Willem Weijs hebben allemaal een systeem uitgelicht en Keizer lijkt nu tegen PEC met vier aanvallers vol op de aanval te gaan spelen. Matthias Kohler is in deel 4 van de serie ‘Systeem-debat’ benieuwd naar de uitvoering en invulling van deze opstelling. De Duitser, momenteel werkzaam bij Cruyff Football en net als Wim Jonk en Ruben Jongkind tot voor kort nog actief in de jeugdopleiding van Ajax, is namelijk overtuigd van het toepassen van spelprincipes boven het spelen in één bepaald systeem.

Kohler was in Amsterdam als Hoofd Methodologie verantwoordelijk voor de speelwijze en trainingsmethodiek van Ajax O8 tot en met O19. In tegenstelling tot de drie eerdere hoofdpersonen in deze serie wil hij het ideale scenario bij Ajax niet aan een systeem ophangen. Volgens hem gaat het vooral om spelprincipes. ‘Je kiest natuurlijk een systeem als vertrekpunt om spelers een oriëntatiepunt te geven voor hun positie, maar het blijft niet bij een vast systeem. Je wisselt vloeiend van de ene naar de andere. Vroeger werkte je vooral in vaste systemen. Als je bijvoorbeeld in een 4-4-2 speelde, dan speelde je ook 4-4-2. De linkshalf speelde als linkshalf en niet anders. In de laatste vijf jaar heb je een ontwikkeling gezien waar steeds meer teams, met name in de grote competities, in staat zijn om meerdere systemen te spelen en daar tijdens wedstrijden gebruik van maken.’

De Duitser, die overigens vloeiend Nederlands spreekt, geeft een voorbeeld: ‘Onder Pep Guardiola liep David Alaba bij Bayern München als linkervleugelverdediger in balbezit in bepaalde situaties diagonaal naar binnen, zodat je op het middenveld een mannetje extra creëerde. De tegenstander wordt op zo’n moment gedwongen om mee te gaan of positie te houden. Als de tegenstander blijft staan, heb je een mannetje meer op het middenveld en als hij meegaat, creëer je een passlijn naar de linksbuiten. Door te veranderen van positie, creëer je iets. Het gaat dus niet puur en alleen om het wisselen van een systeem, maar om ruimtes, een vrije man en één tegen één-situaties te creëren. Je zet spelers in hun kracht, waardoor je kansen gaat creëren en het publiek gaat vermaken.’

Principes zijn leidend
‘De clubidentiteit, de samenstelling van de selectie, het talent van spelers en een concurrentieanalyse (een analyse aan het begin van het seizoen over de competities waar je in speelt en die over de tegenstanders) spelen een rol om posities en taken van spelers te bepalen. Daarnaast moet je een verschil maken tussen tactiek en strategie. Tactisch gezien kom je zeker in situaties terecht waar je tijdens een wedstrijd bijvoorbeeld met twee echten spitsen kan spelen, maar strategisch gezien past dit eigenlijk niet bij het spel van Ajax. Als je met twee spitsen gaat spelen, verbouw je de hele toekomst van Ajax’, stelt Kohler hard vast als hem wordt gevraagd naar een opstelling met Dolberg en Huntelaar in de basis. ‘Je hebt grote talenten op de vleugels. Het komt niet vaak voor dat je vier jonge spelers met creativiteit hebt, die de één tegen één op kunnen zoeken. Dat hoort bij Ajax. Als je met twee spitsen speelt, dan krijgen die vleugelspelers een andere rol. Ze krijgen minder ruimte en daardoor wordt het moeilijker om hun talent te laten schitteren.’

‘Je kunt wel in pressing-situaties, zoals bij Red Bull, met twee spitsen pressen, maar je speelt dan niet met twee spitsen. Je pakt de spits en een nummer tien, die op dat moment in die positie loopt. Je gebruikt een aspect van het tweespitsensysteem, maar niet het systeem als vaststaand feit’, legt hij verder uit. ‘Helaas bestaat er vaak een resultaatgericht denken. Systemen en tactiek worden belangrijker gemaakt dan een lange termijnvisie op basis van het spel en de invulling daarvan door individuen. Je staat tijdens een wedstrijd in verschillende formaties. Het spel is een complex continuüm, waarmee ik wil zeggen dat je een spel niet kunt opdelen in fases als balbezit en balbezit tegenstander. Het spel gaat voortdurend door, waarbij situaties en omstandigheden steeds veranderen. Als je dan vast zit aan een systeem en spelers blijven op hun posities lopen, dan loop je achter de feiten aan. In het boek van Pep Guardiola noemt Juanma Lillo (een Spaanse coach red.) dit “Dispositional play”, om nadruk te leggen op de flexibiliteit en spelintelligentie van het positiespel. Als we kijken naar het verleden en naar de nieuwste ontwikkelingen van nu, dan ligt daar de toekomst.’

Nog een voorbeeld: ‘Tuchel speelde bij Dortmund af en toe asymmetrisch, met een vleugelspeler aan de linkerkant, maar niet aan de rechterkant. Op de rechterkant koos hij voor spelers die de ruimtes konden bespelen als rechtsbuiten, waardoor hij overtalsituaties creëerde op andere posities op het veld. Het hele punt daarvan is: mensen zien een oplossing in het systeem om een speelwijze te hanteren, maar als je het systeem als een oplossing ziet, blijf je altijd reactief. Spelprincipes bepalen het systeem. Als je bijvoorbeeld een situatie wil creëren, waarin je een man meer hebt op een bepaalde plek op het veld, dan is het systeem daar slechts een gevolg van. De principes (bijvoorbeeld het creëren van een man meer op bepaalde plekken op het veld of een derde man vrijspelen bij combinaties) zijn leidend.’

Matthias Kohler als Hoofd Methodologie bij Ajax.

Vrijheid bij Ajax
Kohler geeft toe dat het tijd en training vergt om spelers bewust te laten worden van hun positie, maar ook hun mogelijkheden in het veld. ‘Deze denkwijze past goed bij Ajax en de sleutel is dat je op basis van eigen kracht, kwaliteiten van de spelers en een goede analyse van de tegenstander in staat bent om meerdere systemen te spelen tijdens een wedstrijd. Het systeem waar je een wedstrijd mee begint is vooral bedoeld om je als speler te kunnen oriënteren en om afstanden tot andere spelers te bepalen. Als het je lukt om jouw spelprincipes operationeel te maken en je kunt dit specifiek trainen, dan zie je op het veld een vloeiende overgang van het ene naar het andere systeem.’

Als het aan Kohler ligt, wisselen buitenspelers van posities, schuiven verdedigers soms in en duiken middenvelders op in de zestien of juist aan de zijkant. ‘Welke spelers wil je waar hebben? Je wilt bepaalde spelers wel en andere spelers niet als linksbuiten hebben staan in het veld. Je moet altijd goed staan, maar je wilt jouw spelers op de beste plek op het veld hebben, waar zij in hun kracht komen.’

Oog voor de mens achter de speler
En wie spelers opleidt, doet dat niet alleen voor het eerste elftal. Volgens Kohler, die het verschil tussen tactiek en strategie hierboven al aanstipte, wordt er soms wel heel makkelijk gedacht over jeugdspelers. ‘Als ik zie hoe sommige spelers niet of te weinig worden ontwikkeld, dan vind ik dat jammer; speltechnisch, maar ook financieel gezien voor de club. Er zit soms iemand op de bank die in korte tijd sportief en commercieel makkelijk vijftig miljoen euro waard kan zijn, als je die speler maar vertrouwen schenkt en jonge spelers op de juiste manier begeleidt. Er wordt soms niet goed omgegaan met de mens achter de speler, waardoor je kapitaal en talent weggooit. Dat is zonde. We moeten in het voetbal meer naar ontwikkeling van de speler kijken, dus ook naar de ontwikkeling als mens. Als een speler zich lekker voelt, gaat hij ook sneller mooie en creatieve dingen doen.’

Duidelijke spelprincipes, menselijke omgang met spelers en de focus op waar de kracht van het individu ligt; zo moet Ajax de Eredivisie in. Het liefst met buitenspelers, besluit Kohler. ‘Je moet diepte creëren, maar zeker ook positionele breedte, om ruimte te maken in de verdediging van de tegenstander. Natuurlijk heb je momenten dat een speler naar binnen komt, maar wegblijven is ook een kunst. Je creëert geen één tegen één-situaties meer door constant op te schuiven of naar binnen komen. Als ik nu kijk naar de selectie is het ook belangrijk dat Ajax met echte buitenspelers speelt. Ajax is een van de mooiste clubs ter wereld en heeft een enorm potentieel. Als de verantwoordelijken dit potentieel weten te benutten, dan kunnen ze zeker ook al met de huidige selectie mooie successen boeken.’

Meer 'Systeem-debat':
Deel 1: Ajax met twee spitsen
Deel 2: Ajax aanvallend in 3-4-3
Deel 3: Ajax 'gewoon' in 4-3-3

Bram van der Ploeg (Twitter: @BvdPloegg | e-mail: B.vanderploeg@ajaxshowtime.com)