Hoe komt het dat slechts twee van de veertig halve finalisten van de laatste tien jaar niet uit één van de grote vijf voetballanden komen? Omdat de UEFA toestaat dat rijk steeds rijker wordt.

Geen sport met meer ingebakken competitief evenwicht dan voetbal, maar aan alles is een grens, dus ook aan de onvoorspelbaarheid van uitslagen van de Champions League. De laatste vijf jaar kwamen achttien van de twintig halve finalisten uit drie landen (Engeland 11, Spanje 4, Italië 3). Duitsland en Frankrijk leverden de andere halve finalisten.

Het is geleden van het seizoen 2004-05 dat een team uit een klein land (PSV uit Nederland) de halve finale speelde. Een jaar eerder won met Porto zelfs een kleine club. Dat soort ordeverstoring was niet voor herhaling vatbaar maar geen paniek, de voetbalmarkten zijn zelfcorrigerend. De 'rijken' kwamen inkopen doen in Portugal: ze haalden de betere spelers weg en de coach, José Mourinho, verhuisde naar Chelsea. Porto is de favoriete supermarkt van de Europese topclubs, maar geraakt zelf sportief niet verder dan Portugees succes.

Market Pool

De Champions League genereert jaarlijks 1 miljard euro, waarvan driekwart wordt verdeeld onder de 32 deelnemers aan het kampioenenbal. De rest dient om de organisatoren (het agentschap TEAM dat de Champions League concept uitwerkte) te vergoeden, de eigenaars (de UEFA) blij te maken en de nationale voetbalfederaties af te kopen.

Die 750 miljoen euro (zie grafiek 1) is een hele stap vooruit bij het begin. In het eerste seizoen 92-93 werd niet eens 30 miljoen euro verdeeld. De grote doorbraak kwam in de lente van 1998 toen een consortium van rijke Europeanen (waaronder Berlusconi) en enkele Arabieren de belangenvereniging van de vooraanstaande clubs, de G14, benaderde met plannen voor een paneuropese midweekcompetitie.

De Champions League - een merk ontwikkeld door TEAM in opdracht van de UEFA - was ineens een bedreigd instituut, maar na een verzoeningsvergadering met de G14 in de Hilton aan de Brusselse Louizalaan bleek ineens drie keer meer UEFA-geld beschikbaar voor de deelnemers. Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om af te stappen van die 'achterhaalde' gedachte dat de best presterende ploegen het meeste geld mee naar huis namen.

Onder druk van de G14 adopteerde de UEFA het zogeheten market pool-mechanisme. Dat bestond erin dat de helft van alle inkomsten over de deelnemers zouden worden verdeeld, met een verdeelsleutel gebaseerd op de waarde van de tv-rechten in de landen. Met andere woorden: of een Engelse ploeg er in de eerste ronde uitging in december, dan wel de beker met de grote oren won in mei, de helft van hun inkomsten lagen op voorhand vast.

Engeland boven

Toen Michel Platini aantrad als Europees voetbalvoorzitter was één van zijn voornemens om ook de kleine landen makkelijker toegang te verlenen tot het kampioenenbal en uiteraard de daarmee gepaard gaande miljoenen.

Verder dan enkele chirurgische correcties in de voorrondes ging Platini niet. Wel werd het aandeel van de Market Pool - dat in geen enkele andere grote competitie ter wereld wordt toegepast - verminderd tot 45 procent van het beschikbare geld. De rest is zogezegd gebaseerd op sportieve merites, maar ook dat verhaal klopt niet. Omdat elke deelnemer zich van bij het begin verzekerd weet van een gelijk bedrag (7,1 miljoen euro) werd vorig jaar maar 181,4 miljoen euro of niet eens een kwart van het totale te verdienen bedrag uitgedeeld op basis van prestaties.

De grote winnaars bij dit systeem zijn de Engelse clubs. Door het spel van vraag en aanbod en de voetbalgekte op hun eiland, worden grote sommen tv-geld betaald voor de rechten op de Champions League. De Engelse clubs hebben bijgevolg ook recht op de grootse hap uit de market pool. Vorig jaar gingen ze aan de haal met 83 miljoen euro (grafiek 2), met kampioen Man United als goede koploper. Die club geraakte niet verder dan de kwartfinale, maar verdiende meer dan finalist Bayern en bijna evenveel als winnaar Internazionale uit Milaan.

Liverpool is het meest schrijnende voorbeeld (grafiek drie): die deden niet beter dan Standard, maar hadden tegen december wel 28,9 miljoen euro verdiend, waarvan 19,8 miljoen marketpool-geld. In Luik bleef die marketingteller steken bij 2,8 miljoen euro op een totaal van 11,4 miljoen.

Marktverstorend

In de eerste zeven jaar van de Champions League verdienden de grote voetballanden ook meer dan de kleine, maar het verschil was te overzien (grafiek vier). Belgische ploegen hebben nooit veel gepresteerd (zeven keer deden we niet eens mee), maar Nederland bijvoorbeeld hield zo gelijke tred met Frankrijk. In de elf daaropvolgende jaren konden de Franse ploegen met de invoering van het Market Pool-mechanisme jaar na jaar - zonder uitzonderlijk te presteren - langs de kassa passeren.

Ze verdienden in de jaargang tussen 1999 en 2010 bijna vijftien keer meer. Nederland moest het stellen met niet eens zes keer meer en België met acht keer meer. Alle grote landen zagen hun inkomsten uit de Champions League vertienvoudigen. Opvallend: van de 161 miljoen euro inkomstenstijging ging vorig jaar 112 miljoen naar de achttien clubs uit de vijf grote voetballanden. Na achttien jaar kampioenenbal hebben de Engelse clubs bijna 1,2 miljard euro uit de markt gehaald.

Voor Man United betekent die 46 miljoen euro van de laatste Champions League ongeveer 15 procent van de omzet. Niet te verwaarlozen, maar ook niet marktverstorend. Dat geldt wel voor de 10 miljoen van het Cypriotische Apoel Nicosia (begroting: 3 miljoen euro) en de 8 miljoen CL-gelden van de Hongaarse kampioen Debrecen. Die bedragen vertegenwoordigden de gecumuleerde omzet van hun twee voornaamste rivalen in hun thuisland.

Niet toevallig groeit de kritiek op de geldverdeling van de Champions League en niet toevallig komt die kritiek uit een 'klein' voetballand. Fernando Gomes uit Porto heeft recht van spreken als vice-voorzitter van FC Porto. 'Het systeem van de Champions League is aan een herziening toe. Niet alleen groeien de verschillen tussen de Europese competities, maar ook binnen de competities werken de sommen marktverstorend. In Roemenië verdiende Unirea Urziceni vorig jaar in één klap 17,7 miljoen euro. Het is pervers om dat geld aan één club uit te delen. In kleinere competities zouden alle ploegen moeten kunnen meedelen van de Champions League-inkomsten van hun kampioen.'